Kanser Tedavisinde Sık Karşılaşılan Bir Sorun: Uyku

Kanser Tedavisinde Sık Karşılaşılan Bir Sorun: Uyku

Uyku sorunları kanser tedavisi sırasında yaygındır ve tedavi gören kişilerin yarısından fazlası uyku sorunu yaşamaktadır. Bu sorunların arasında genellikle uykusuzluk ve anormal uyku-uyanıklık döngüsü bulunur. Yaşanan uyku sorunlarının birçok nedeni olabilir;1

• Kanser tanısı almanın neden olduğu stres, uyku sorunlarını beraberinde getirebilir.

• Bazı ilaçlar veya tedaviler uykuyu etkileyebilir.

• Hastanede olmak uyumayı zorlaştırabilir

• Tümörler uyku sorununa sebebiyet verebilir.

• Kanserle ilgili olmayan diğer sağlık sorunları uyku bozukluğuna neden olabilir.

Kanser tedavisi gören kişilerde hangi uyku sorunları yaygındır?

Uykusuzluk olarak da adlandırılan uykuya dalamama ve/veya uykuyu sürdürememe gibi uyku sorunları kanser tedavisi gören kişilerde yaygındır.2

Kanser tedavisi sırasında uyku süresinin önemi nedir?

Kanser tedavisi sırasında kullanılan ilaçlar ya da çeşitli tedavi yöntemleri kişilerin bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olabilir. Bağışıklık sistemini güçlendirmek için uyku önemli bir bileşendir. Ayrıca iyi bir uyku düzeni, tedavi gören kişilerin daha net düşünmesine ve kendilerini daha iyi hissetmesine yardımcı olabilir.3

Sirkadiyen ritim nedir ve kanser ile nasıl ilişkilidir?

Sirkadiyen ritim, vücudun temel işlemlerini ve görevlerini gerçekleştirmek için arka planda çalışan uyku-uyanıklık, yemek-sindirim, hormonal aktiviteleri ve vücut ısısı ritmi gibi döngülerdir.4 Dünya Sağlık Örgütü, sirkadiyen ritmin bozulmasını olası bir kanserojen olarak belirlemiştir. Yapılan araştırmalar, sirkadiyen ritim bozukluklarının (örneğin; jet lag, vardiyalı çalışma, uyku bozukluğu ve geceleri ışığa maruz kalma) prostat, meme, kolon, karaciğer, pankreas, yumurtalık, akciğer kanserleri dahil olmak üzere artan kanser riski ile ilişkili olduğunu göstermektedir.5

Uyku sorunları nasıl tespit edilir?

Kanser tedavisini sürdüren doktor veya bir uyku uzmanı, uyku problemlerini doğru bir şekilde teşhis etmek ve tedavi etmek için polisomnogram (uyku sırasında alınan beyin dalgaları, solunum ve kalp atış hızı gibi diğer aktiviteleri gösteren kayıtlar) içeren bir değerlendirme yapabilir. Uyku sorunları zamanla değişebileceğinden değerlendirmeler ara ara tekrarlanabilir. Uygulanan testlerde normal olmayan sonuçlar görülürse uyku bozukluğu tespit edilir.2

Uyku problemlerini yönetmek için neler yapılabilir?

Uyumakta zorluk çekiyorsanız hekiminiz ya da tedavinizde size eşlik eden sağlık profesyonelleri ile konuşabilirsiniz. İyi uyumanıza yardımcı olmak için aşağıdaki önerileri hekiminiz ile konuşarak uygulayabilirsiniz.2

• Doktorunuza uykuyu engelleyen problemlerden bahsedin. Ağrı, idrar, mesane sorunları veya ishal gibi görebileceğiniz diğer yan etkilerin sorunlarını azaltmak için tedavi görmek daha iyi uyumanıza yardımcı olabilir.

• Bir uzman eşliğinde gerçekleştirilecek bilişsel ve psikolojik terapiler daha iyi uyumanıza yardımcı olabilir.

• Kendiniz için uyku alışkanlıkları belirleyebilirsiniz. Sadece uykunuz geldiğinde, sessiz ve karanlık bir odada ve rahat bir yatakta yatın. Uyuyamıyorsanız, yataktan çıkın ve uykunuz geldiğinde yatağa dönün.

• Yatmadan birkaç saat önce televizyon izlemeyi veya diğer cihazları kullanmayı bırakın.

• Yatmadan önce çok fazla sıvı veya besin tüketmeyin. Düzenli egzersizle gün boyunca aktif kalmak önemli olsa da, yatmadan birkaç saat önce egzersiz yapmak uykuya dalmayı zorlaştırabilir.

• Eğer yukarıdaki gibi adımlar işe yaramazsa, doktorunuz uyku ilaçları reçete edilebilir. Reçete edilen uyku ilacı, aldığınız diğer ilaçların yanı sıra özel olarak yaşadığınız uykuya dalmada veya uykuyu sürdürmede güçlük gibi uyku sorunlarınızı gidermek için size yardımcı olabilir.2 Uyku ilacı kullanımı için mutlaka doktorunuz ile konuşmanız gerekmektedir.

Doktorunuzla uyku sorunları hakkında konuşmakta zorlanıyorsanız aşağıdaki soruları sorabilirsiniz;2

• Neden uyumakta zorluk çekiyorum?

• Uykumla ilgili hangi sorunlar olduğunda sizi aramalıyım?

• Daha iyi uyumak için hangi adımları atabilirim?

• Yaşadığım sorunlara yardımcı olabilecek bir uzman önerir misiniz?

• Uyku ilacı kullanmamı tavsiye ediyor musunuz?

Referanslar:

1) https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/sleep-disorders-pdq (Son erişim tarihi: 13.01.2022)

2) https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/sleep-problems (Son erişim tarihi: 13.01.2022)

3) https://powerfulpatients.org/2019/04/08/the-importance-of-sleep-for-cancer-patients/ (Son erişim tarihi: 26.01.2022)

4) https://www.cdc.gov/niosh/emres/longhourstraining/clock.html (Son erişim tarihi: 26.01.2022)

5) Ayesha A. Shafi and Karen E. Knudsen, Cancer Res August 1 2019 (79) (15) 3806-3814.