Lösemi (Kan Kanseri) Nedir?
Kan kanseri veya lösemi, kemik iliğinin normal olmayan hücreler ile dolması ve bu hücrelerin kana ve tüm dokulara yayılması sonucu belirti veren bir kanser türüdür. 2
Lösemi (Kan Kanseri) Çeşitleri Nelerdir?
Lösemiler ya da kan kanserleri akut veya kronik olarak sınıflandırılırlar. Akut lösemiler çocuklarda görülürken, kronik lösemiler daha çok yetişkinlerde görülmektedir. Lösemiler hücre tiplerine göre lenfoid ve miyeloid olmak üzere ikiye ayrılır.2
Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL)
Akut lenfoblastik lösemi, lenfoblast ismi verilen olgunlaşmamış olan akyuvarların anormal bir şekilde kontrolsüz ve fazla çoğalmasıyla oluşur. Lenfoblastlar ilk olarak kemik iliğinde çoğalır ve buradan kana, beyin ve omurilik gibi diğer organlara geçer. Hızlı seyirli olup tedavi edilmezse çok çabuk kötüleşebilir. ALL çocukluk dönemi lösemilerinin %80’inden sorumludur ve 3-7 yaşları arasında sık görülür. ALL yetişkinlerde de görülebilmektedir ve tüm yetişkin lösemilerinin %20’sini oluşturur.2
Akut Miyeloid Lösemi (AML)
Akut miyeloid lösemide, granülosit ve monosit isimli kan hücrelerinin kemik iliğinde olgunlaşma sürecinde bozulma meydana gelir ve bozulmuş bu hücreler kemik iliği ile kanda birikmeye başlar. Monosit ve nötrofil gibi olgun bağışıklık sistemi hücreleri oluşamadığı için vücut mikroplara karşı savunmasız kalır. Miyeloblastların (olgunlaşmamış miyeloid hücreler) anormal çoğalması sonucunda, eritrosit (alyuvar) ve trombosit (kan pulcuğu) yapımı bozulur. Buna bağlı olarak kansızlık ve trombosit sayısında azalmaya bağlı kanamalar ortaya çıkabilir.3
Kronik Lenfositik Lösemi (KLL)
Kronik lenfositik lösemide, işlev bozukluğu olan çok sayıda lenfosit oluşur. Bu lenfositler kemik iliği ve lenf bezlerindeki diğer hücrelerin yerine geçer. Buna bağlı olarak lenfositlerin normal çalışması bozulur ve kişilerin bağışıklık cevabı zayıflar. Kemik iliğinde bulunan çok sayıda lösemi hücresi normal kan hücrelerini sıkıştırır ve alyuvar sayısının düşmesine (kansızlık) neden olur. Yine kemik iliğinde üretilen nötrofil (bağışıklık sistemi hücresi) ve trombosit (kan pulcuğu) sayılarında azalma ve buna bağlı semptomlar görülebilir.4
Kronik Miyeloid Lösemi (KML)
Kronik miyeloid lösemide, normale yakın işlev gösteren lösemi hücreleri çoğalarak çok yüksek sayıya ulaşır. Hastalıkta alyuvar sayısı genellikle düşüktür ve kansızlığa neden olur. Fakat genellikle diğer akyuvar hücreleri ve bazen trombositler (kan pulcuğu) yapılmaya devam eder. Eğer hastalık tedavi edilmezse, akyuvar sayısı kan akışını yavaşlatacak kadar yükselebilir ve buna bağlı semptomlar görülebilir.4
KapatLösemi (Kan Kanseri) Risk Faktörleri Nelerdir?
Risk faktörleri bir hastalığın oluşma olasılığını arttıran etmenlerdir. Fakat bir kişide risk faktörlerinin olması o kişide kesinlikle kanser veya hastalık gelişeceği anlamına gelmez.5
Çok yüksek düzeyde radyasyon maruziyeti
Nükleer enerji gibi çok yüksek düzeyde radyasyona maruz kalmak kan kanserleri için risk faktörleri arasındadır.5
Bazı kimyasal maddelere maruziyet
Benzen gibi bazı kimyasal maddelere maruziyet kan kanserleri riskini artırmaktadır.5
Kemoterapi veya radyoterapi
Kemoterapi veya radyoterapi uygulanması kan kanserleri riskinin artmasına neden olmaktadır.5
Bazı genetik sendromlar
Down Sendromu gibi bazı genetik sendromlara sahip kişilerin kan kanserleri geliştirme riski daha yüksektir.5
Bazı kan hastalıklarına sahip olunması
Kişilerin miyelodisplastik sendrom gibi bazı kan hastalıklarına sahip olması kan kanserleri görülme ihtimalini artırmaktadır.5
Sigara kullanımı
Sigara kullanımı kan kanserleri riskini artırmaktadır.5
Aile öyküsü
Ailesinde kan kanserleri olan kişilerin riski daha yüksektir.5
Lösemi belirtileri nelerdir?
Lösemi hücreleri normal hücrelerden daha fazla büyür, daha çok yaşar, zaman içerisinde normal hücrelerden daha kalabalık hale gelir ve normal hücrelerin gerektiği gibi çalışmasına izin vermez. Belirtiler bu sebeple oluşur. Akut lösemi belirti ve bulguları şunlardır:4,6
- Yorgunluk veya halsizlik
- Fiziksel aktivite sırasında nefes darlığı
- Ciltte soluk görünüm
- Hafif ateş veya gece terlemeleri
- Kesiklerin yavaş iyileşmesi ve aşırı kanama
- Vücutta sebepsiz oluşabilen siyah ve mavi lekeler (çürükler)
- Cilt altında iğne başı büyüklüğünde kırmızı noktalar
- Kemik ve eklemlerde (örneğin dizler, kalçalar veya omuzlar) ağrı
- Rutin kan testlerinde anormallik, özellikle monosit ve nötrofil sayısında düşüş
Kronik Lenfositik Lösemi (KLL) ve Kronik Miyeloid Lösemi (KML) bazen hiç belirti göstermeyebilir. Kişiler, KLL veya KML olduklarını rutin sağlık kontrolleri sırasındaki kan testleri sonrasında öğrenebilirler.6
Bazen KLL’ye sahip bir kişi boyunda, koltuk altında veya kasıkta büyümüş lenf bezleri fark ederek doktora gelebilir. Eğer hastalık daha şiddetli ise kişi kendini halsiz hissedebilir, solunum güçlüğü veya sık görülen enfeksiyonlar yaşayabilir. Bu durumda kan testi ile akyuvar sayısında artış gösterilebilir.6
KML belirtileri yavaş gelişir. KML’li kişiler günlük faaliyetlerini yaparken yorgun hissedebilirler ve solunum güçlüğü çekebilirler. Ayrıca dalak büyümesi, gece terlemeleri ve kilo kaybı da belirtiler arasındadır.6
Löseminin farklı tipleri olduğundan, kanser tanısı alan kişileri sağlık kontrolüne yönlendiren belirtiler değişkenlik gösterebilir.6
Süregelen hafif yüksek ateş, açıklanamayan kilo kaybı, halsizlik veya solunum güçlüğü gibi belirtileri olan kişilerin mutlaka bir doktora danışması gerekmektedir.6
Tanı Yöntemleri
Anamnez (hastalık öyküsü) ve Fizik Muayene: Kişinin geçmişteki hastalıkları ve tedavileri not edilir. Fizik muayene ile büyümüş karaciğer, dalak, lenf bezleri, deride kanama noktaları, morluklar, yüksek ateş ve benzeri belirtiler saptanır.7
Tam Kan Sayımı ve Biyokimyasal Tetkikler: Lökosit (akyuvar) sayısı genellikle yüksek veya düşük saptanır, normal de çıkabilir. Hemoglobin miktarı ölçülür, kansızlık ve trombosit düşüklüğü de tespit edilebilir.7
Periferik Yayma: Az miktarda alınan kan örneğinin çeşitli teknikler ile mikroskop altında incelenmesidir. Bu yöntemde, kan hücrelerinin çeşitleri, bunların birbirlerine göre oranları, sayıları; hücrelerin şekillerindeki değişiklikler ve anormal hücreler saptanır. Akut lenfoblastik lösemide (ALL) artmış olan olgunlaşmamış kan hücrelerinin mikroskop altında görülmesi tanıyı kuvvetlendirir.7
Kemik İliği Aspirasyon ve Biyopsisi: Aspirasyonda leğen kemiği, lokal anestezi veya genel anestezi ile uyuşturulur, işlem bölgesi temizlenir, özel bir iğne ile kemik iliği örneği alınır. Bu işlem sırasında kişi ağrı duymaz, ancak lokal anestezi ile yapılmışsa iliğin çekilmesi esnasında vakuma bağlı olarak kişide bir çekilme hissi oluşabilir. Biyopside ise özel bir iğne yardımıyla girilir ve küçük bir örnek alınır. Kesin tanı için mutlaka kemik iliği biyopsisi gereklidir.7
Sitogenetik Analizler: Kandan veya kemik iliğinden alınan hücrelerin mikroskop altında incelenmesiyle bazı kromozom değişikliklerinin görülmesi mümkün olabilir. Örneğin ALL'de bazen bir kromozomun bir kısmının diğer bir kromozoma yapışmış olduğu anormal kromozom (Philadelphia kromozomu, bcr/abl geni) tespit edilebilir. Ayrıca kromozomlardaki bazı değişiklikleri görebilmek için FISH (floresan in situ hibridizasyon) yöntemi veya PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) yöntemi gibi özel testlerden de yararlanılabilir.7
İmmunfenotipleme (Akış Sitometrisi): Kemik iliği veya kan örneğindeki lösemi hücreleri özel boyalarla boyanarak löseminin tipi ve alt tipleri saptanabilir.7
Yüksek riskli olduğu belirlenen ve kardeşi olan hastalarda olası ilik nakli için doku uygunluk testleri (HLA doku grupları) yapılır.7
Lösemi (Kan Kanseri) Evreleri Nelerdir?
Lösemilerde hastalığın kanın veya kemik iliğinin dışında, vücudun başka bölgelerinde de bulunması önemlidir. Lösemiler tiplerine göre farklı şekilde evrelendirilirler.7-10
Kronik Lenfositik Lösemi (KLL) evreleri
Kanda, tesadüfen tespit edilen mutlak lenfosit sayısında artış vardır. Kemik iliğinde lenfosit oranı da artmıştır.8
Mutlak lenfosit sayısının artışı ile lenf bezleri de büyümüştür.8
Mutlak lenfosit sayısının artışı ile dalak da büyümüştür.8
Kansızlık gelişmeye başlar.8
Trombositlerde (kan pulcuklarında) azalma olur.8
Kronik miyeloid lösemi (KML) sınıflandırılırken aşağıdaki fazlardan yararlanılır;
Kronik Faz: Hastaların yaklaşık %85’i bu fazda tanı alır. Genellikle şikayetleri çok azdır veya yoktur. Kemik iliği ve kanda %10’dan daha az blast hücreleri adı verilen olgunlaşmamış hücreler vardır. Bu evrede hastalık yavaş seyirlidir ve hastalar normal yaşamlarını sürdürürler. Tedavileri genellikle ayakta uygulanır. Bu dönemde ilaç dozlarının düzenlenmesi, etkinliğinin araştırılması, gerekirse tedavi değişimi için düzenli doktor takibi ve testlerinin yapılması gereklidir. Kronik evrenin süresi her hastada farklı olabilmektedir. Bu süre, hastalık tedavi edilmediğinde veya tedaviye yanıt vermediği durumlarda ortalama 3 - 4 yıl kadar sürebilir.9
Akselere (Hızlanmış) Faz: Blast hücresi sayısı %10-19 arasındadır. Hastalığın ateş, kilo kaybı, yorgunluk, kemik ağrıları gibi belirtileri belirginleşmiştir. Dalak büyüklüğü artmıştır. Hastaların %10’u bu evrede teşhis edilir.9
Blastik Faz: Blast hücreleri % 20’yi geçmiştir. Yorgunluk, halsizlik, ateş ve dalak büyümesi olmuşsa buna blast krizi de denir. Bu evrede hastalık artık akut lösemiye dönüşür. Ciltteki morluklar ve kemik ağrıları artar. Hastaların, hastanede tedavi görmeleri gerekir. Hastalığın tedavi yanıt oranı düşüktür.9
Bu evrede hastalık artık akut lösemiye dönüşür. Ciltteki morluklar ve kemik ağrıları artar. Hastaların, hastanede tedavi olmaları gerekir. Hastalığın tedavi yanıt oranı düşüktür.8
Akut myeloid lösemi (AML) için standart bir evreleme sistemi yoktur:10
Tedavi edilmemiş AML: Bu terim yeni tanı alan hastalar için kullanılır. Hastanın tam kan sayımı normal değildir. Kemik iliğindeki hücrelerin %20'sinden fazlası blast, yani olgunlaşmamıştır. Löseminin klasik belirtileri vardır.10
Remisyonda AML: Remisyon, lösemik hücrelerin kan ve kemik iliğinden kaybolması ve kemik iliğinin normale dönmesidir. Tam kan sayımı normaldir. Kemik iliğinde lösemik hücre sayısı %5 veya daha azdır. Vücudun herhangi bir yerinde lösemi belirtisi yoktur. Tam remisyon sağlanması için hastaların büyük bir kısmında yoğun kemoterapi uygulanması gerekir.10
Nüks AML: Tedavi olup iyileşmiş olan AML’nin yeniden gelişmesidir. Hastalık tekrarı kendini kanda, kemik iliğinde veya vücudun herhangi bir yerinde gösterebilir.10
Akut lenfoblastik lösemide (ALL) standart bir evreleme sistemi yoktur:7
Tedavi edilmemiş ALL: Yeni tanı alan hastalar için kullanılır. Hastanın tam kan sayımı testinde normal dışı değerler vardır. Kemik iliği incelemesinde çekirdekli hücrelerin beşte birinden fazlası blastik hücrelerden (lenfoblast), yani lösemi hücrelerinden oluşmaktadır. Löseminin yukarıda bahsedilen belirtileri vardır.11
Remisyonda ALL: Tam kan sayımı normaldir. Kemik iliğinde blast sayısı %5 veya daha azdır. Vücudun herhangi bir yerinde lösemi belirtisi ve hastada lösemi belirtileri yoktur.7
Nüks ALL: Tedavi olup iyileşmiş olan AML’nin yeniden gelişmesidir. Hastalık nüksü kendini kanda, kemik iliğinde veya vücudun herhangi bir yerinde gösterebilir.7
Lösemi (Kan Kanseri) Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Lösemi tedavisinin amacı “tam remisyonu” yani “hastalık aktivitesinin tam olarak durdurulmasını” sağlamaktır. Bunun anlamı tedavi sonrasında hiçbir hastalık belirtisinin olmaması ve hastanın sağlıklı hale gelmesidir. Günümüzde çok sayıda lösemi hastası tedavi sonrasında en az 5 yıl tam remisyona girmektedirler. Erişkin ALL tedavisinde çok sayıda ilaç ve tedavi seçeneği olmasına rağmen en iyi tedavi düzeni ya da yöntemi belli değildir. Tedavi genetik bozukluğa, yaşa, lökosit sayısına, löseminin alt tiplerine göre değişebilmektedir. Günümüzde ALL tedavisinde kullanılan tedaviler standart tedaviler olarak adlandırılır. Bazı tedaviler de henüz klinik çalışma aşamasındadır. Bu klinik çalışmalarda test edilen ilaçlar standart tedavilerden daha etkili olurlarsa yeni standart tedavi olarak kabul edilebilirler. Günümüzde ALL'de şu standart tedaviler uygulanmaktadır:7
Tedavinin birçok aşamasında uygulanır. Bu ilaçlar genellikle damar yoluyla, kalçadan veya ağız yoluyla kullanılır.7
Hastalık nüksünü önlemek amacıyla radyoterapi (ışın tedavisi), kemoterapi ile birlikte uygulanır.7
Hedefe yönelik kanser tedavileri, kanser hücrelerinin bölünmelerini (proliferasyon) ve yayılmalarını farklı yollardan engellerler.7
İmmünoterapi kişinin bağışıklık sistemindeki belirli ögelerin kanser ve benzeri hastalıklarla mücadelede kullanıldığı bir yöntemdir.11
Hasta kişilerin yeni kök hücre oluşturabilmesi için başka bir kişiden kemik iliği alınması ve hastaya verilmesi ile uygulanır.7
Sıkça Sorulan Sorular
Lösemi bir kanser türüdür. Yapılan anketlerde hastaların birçoğunun lösemiyi duydukları bilinmektedir. Fakat bunların 2/3’ünün löseminin kan kanseri olduğunu bilmedikleri görülmüştür.
Referanslar:
1)https://www.leukaemiacare.org.uk/support-and-information/information-about-blood-cancer/blood-cancer-information/leukaemia-myths/(Erişim tarihi: 01.04.2020)
Lösemi, beyaz kan hücrelerinde görülen kanserleri kapsayan bir ifadedir. Löseminin 4 temel tipi ve bu 4 temel tipin her biri farklı şekillerde kendini gösterebilen alt tipleri bulunmaktadır.
Referanslar:
1)https://www.leukaemiacare.org.uk/support-and-information/information-about-blood-cancer/blood-cancer-information/leukaemia-myths/(Son erişim tarihi:01.04.2020)
Lösemi en sık görülen çocukluk çağı kanseridir. Çocuklarda görülen 3 kanser vakasından 1’i lösemidir. Bununla birlikte 16 yaşından küçük çocuklar, lösemi hastalarının çok küçük bir kısmını oluşturmaktadırlar. Gerçekte lösemi hastalarının 2/3’ü 65 yaşından büyük yetişkinlerdir.
Referanslar:
1)https://www.leukaemiacare.org.uk/support-and-information/information-about-blood-cancer/blood-cancer-information/leukaemia-myths/(Son erişim tarihi:01.04.2020)
Lösemi belirtileriyle ilgili sorun çok belirgin olmamalarıdır. Hastaların birçoğu (%83) tanı öncesinde kendilerinde kanser olduğundan şüphelenmemişlerdir. Hastalar kendilerinde sık görülen bir enfeksiyon olduğundan, yoğun yaşam tarzı veya yaşlanma nedeniyle bu belirtileri gösterdiklerine inanmaktadır.
Referanslar:
1)https://www.leukaemiacare.org.uk/support-and-information/information-about-blood-cancer/blood-cancer-information/leukaemia-myths/(Son erişim tarihi:01.04.2020)
Hastaların lösemi ile olan yolculukları sırasında tedavi veya hastalığın kendisi tarafından etkilendikleri dönemler olmaktadır. Tanı öncesinde lösemi hastalarında kilo kaybı, cildin soluk gözükmesi, vücutta normalden daha fazla morluklar oluşması ve birçok başka belirti de görülebilmektedir. Kronik lösemiye sahip birçok hasta ise tanı sonrasında, iyi tedavi yönetimi sayesinde sağlıklı bir görünüme sahip olabilmektedir.
Referanslar:
1)https://www.leukaemiacare.org.uk/support-and-information/information-about-blood-cancer/blood-cancer-information/leukaemia-myths/(Son erişim tarihi:01.04.2020)
Kemoterapi lösemi tedavisindeki temel tedavi yöntemidir ve kemoterapi tedavisi sırasında bazı hastalarda saç dökülmesi görülebilir. Sanılanın aksine her kemoterapi tedavisi saç dökülmesine neden olmaz. Bununla birlikte birçok (%95) kronik lösemi hastası günlük olarak kullandıkları ilaçlar ile tedavilerine devam etmektedirler. Bu tedaviler ise saç dökülmesine neden olmazlar.
Referanslar:
1)https://www.leukaemiacare.org.uk/support-and-information/information-about-blood-cancer/blood-cancer-information/leukaemia-myths/(Son erişim tarihi:01.04.2020)
Yoğun tedaviyi tolere edebilen hastalarda akut lösemi tedavisi başarıyla uygulanmaktadır. Allojenik kök hücre nakli, sağlıklı vericilerden alınan kan kök hücrelerinin kemoterapi sonrasında hastalara verildiği bir tedavi yöntemidir. Bu tedavi bazı lösemi hastalarında iyileşme sağlamaktadır.
Referanslar:
1)https://www.leukaemiacare.org.uk/support-and-information/information-about-blood-cancer/blood-cancer-information/leukaemia-myths/(Son erişim tarihi:01.04.2020)
Eğer lösemi belirtilerine sahip olduğunuzu düşünüyorsanız mutlaka bir uzmana danışmalısınız. Lösemi semptomları, lösemi tipine bağlı olarak değişir. Yaygın lösemi belirtileri ve semptomları aşağıdaki gibidir;
- Ateş veya titreme
- Kalıcı yorgunluk, halsizlik
- Sık veya şiddetli enfeksiyonlar
- Açıklanamayan kilo kaybı
- Lenf düğümlerinin şişmesi, karaciğer ve dalak büyümesi
- Kolay kanama veya morarma
- Tekrarlayan burun kanamaları
- Ciltte küçük kırmızı noktaların oluşması
- Özellikle geceleri aşırı terleme
- Kemik ağrısı veya hassasiyet
Lösemi semptomları genellikle belirsizdir, erken dönemlerde grip ya da diğer yaygın hastalıkların belirtilerine benzeyebilir. Bu nedenle sizi endişelendiren ve uzun süren semptomlar yaşıyorsanız bir uzmana danışmak önemlidir.
Referanslar:
1) https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/leukemia/symptoms-causes/syc-20374373 (Son erişim tarihi: 30.03.2022)
Referanslar:
(1)<GLOBOCAN 2020 Database. https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/populations/792-turkey-fact-sheets.pdf
(2)http://www.thd.org.tr/THD_Halk/?sayfa=akut_lenfoblastik Erişim tarihi: 28.08.2020.
(3)http://www.thd.org.tr/THD_Halk/?sayfa=akut_miyeloid Erişim tarihi: 28.08.2020.
(4)http://www.kanhastaliklari.org.tr/files/pdf/Losemiyi_Anlamak.pdf Erişim tarihi: 28.08.2020.
(5)https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-turleri/kanser-turleri/kan-kanseri-l%C3%B6semi.html Erişim tarihi: 28.08.2020.
(6)http://www.kanhastaliklari.org.tr/files/pdf/Losemiyi_Anlamak.pdf Erişim tarihi: 28.08.2020.
(7)https://www.losemilenfomamiyelom.org/TR,24/akut-lenfoblastik-losemi-all.html Erişim tarihi: 28.08.2020.
(8)</suphttps://www.losemilenfomamiyelom.org/TR,26/kronik-lenfositer-losemi-kll.html Erişim tarihi: 28.08.2020.
(9)https://www.losemilenfomamiyelom.org/TR,25/kronik-miyeloid-losemi-kml.html Erişim tarihi: 28.08.2020.
(10)<https://www.losemilenfomamiyelom.org/TR,23/akut-miyeloid-losemi-aml.html Erişim tarihi: 28.08.2020.
(11)http://www.kanhastaliklari.org.tr/icerik.php?id=309&alt_id=312&tab=0#324 Erişim tarihi: 28.08.2020.
